Famous Forts of Maharashtra : महाराष्ट्र हे एक समृद्ध इतिहास असलेले राज्य आहे जे जगभरातील शंभर वर्षे जुन्या ऐतिहासिक किल्ल्यांसाठी ओळखले जाते. महाराष्ट्रातील बहुतेक प्रसिद्ध किल्ले छत्रपती शिवाजी महाराज आणि त्यांच्या मराठा साम्राज्याने बांधले होते, जे आजही मजबूत आहेत. महाराष्ट्रात सुमारे 350 किल्ले आहेत जे देश-विदेशातील पर्यटक, इतिहास प्रेमी आणि स्थापत्य प्रेमींना मोठ्या संख्येने आकर्षित करतात. महाराष्ट्रातील प्रमुख किल्ले त्यांच्या अखंड इतिहासासाठी, स्थापत्य सौंदर्यासाठी तसेच त्यांच्या चित्तथरारक दृश्यांमुळे ट्रेकिंगसारख्या साहसी उपक्रमांसाठी प्रसिद्ध आहेत. आज आम्ही तुम्हाला या लेखातून महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध 10 किल्ले सांगणार आहोत, जे खूपच लोकप्रिय आहे.
महाराष्ट्रातील 10 प्रमुख किल्ले :-
रायगड किल्ला
महाडमधील सह्याद्री पर्वत रांगेत 820 मीटर उंचीवर असलेला रायगड किल्ला हा महाराष्ट्राचा मुख्य किल्ला आहे. रायगड किल्ल्याचे प्रत्यक्ष बांधकाम चंद्रराव मोरे यांनी 1030 मध्ये केले होते ज्या दरम्यान किल्ला “रायरीचा किल्ला” म्हणून ओळखला जात होता. 1656 साली हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या ताब्यात आला, त्यानंतर त्यांनी किल्ल्याचे नूतनीकरण व विस्तार करून त्याचे नाव बदलून रायगड किल्ला असे ठेवले.
महाराष्ट्रातील सर्वात प्रसिद्ध किल्ल्यामध्ये समाविष्ट असलेला हा किल्ला मराठ्यांसाठी अभिमानाचे प्रतीक आहे, जो त्यांच्या शौर्य आणि धैर्याची आठवण करून देतो. रायगड किल्ला हे केवळ ऐतिहासिक पर्यटन स्थळ नाही, तर छत्रपती शिवरायांनी जपलेल्या हिंदवी स्वराज्याच्या भव्य दर्शनाचा ठसा उमटवणारे एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. किल्ल्याचा बराचसा भाग भग्नावस्थेत असला तरी तो आजही मराठ्यांच्या शूर इतिहासाचा गौरव करतो आणि इतिहासप्रेमी आणि मराठ्यांच्या आकर्षणाचा केंद्रबिंदू आहे.
लोहगड किल्ला
समुद्रसपाटीपासून 3400 फूट उंचीवर असलेला लोहगड किल्ला युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळ आणि महाराष्ट्राच्या प्रमुख ऐतिहासिक वारशांपैकी एक आहे. महाराष्ट्रातील हा प्रसिद्ध किल्ला पुण्यापासून 52 किमी आणि लोणावळा हिल स्टेशनपासून सुमारे 20 किमी अंतरावर आहे. महाराष्ट्रातील प्रमुख किल्ल्यांपैकी एक, लोहगड किल्ला हा 18व्या शतकातील किल्ला आहे, जो ऐतिहासिक महत्त्वासोबतच वेगवेगळ्या काळात अनेक राजवटींचे सत्तेचे प्रमुख केंद्र आहे. लोहगड किल्ला ही एक भव्य रचना आहे जी एकेकाळी बलाढ्य मराठा साम्राज्याच्या ताब्यात होती. असे मानले जाते की हा तोच किल्ला आहे ज्यामध्ये छत्रपती शिवाजी महाराज आपला खजिना ठेवत असत.
माळवलीजवळील एका प्रभावी टेकडीवर वसलेला, हा किल्ला प्राचीन वास्तू, ऐतिहासिक महत्त्व आणि नैसर्गिक सौंदर्याचा परिपूर्ण मिलाफ आहे जो दरवर्षी हजारो पर्यटक, इतिहासप्रेमी आणि ट्रेकर्सना आकर्षित करतो. तुम्ही तुमच्या सहलीसाठी महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध ऐतिहासिक किल्ले शोधत असाल तर हा किल्ला नक्कीच तुमच्या भेटीस योग्य आहे.
जयगड किल्ला
जयगड किल्ला, “विजयाचा किल्ला” म्हणून ओळखला जातो, हा महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध किल्ल्यांपैकी एक आहे. जयगड गावाजवळ आणि गणपतीपुळेच्या वायव्येस सुमारे 20 किलोमीटर अंतरावर, जयगड किल्ल्याचे अवशेष जयगढ खाडीकडे वळलेल्या खडकावर उभे आहेत जिथे शास्त्री नदी विशाल आणि मोहक अरबी समुद्रात प्रवेश करते. महाराष्ट्राचा मुख्य ऐतिहासिक वारसा मानला जाणारा हा किल्ला 16 व्या शतकात विजापूर सल्तनतने बांधला होता.
काहींचा असा विश्वास आहे की, भव्य किल्ला बांधण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले गेले परंतु मानवी बलिदानाशिवाय सर्व व्यर्थ ठरले. या कारणामुळे किल्ल्याचे बांधकाम होऊ शकले नाही, त्यानंतर जयगढ नावाच्या मुलाने स्वेच्छेने आपल्या प्राणाची आहुती दिली, त्यानंतर किल्ल्याचे बांधकाम पूर्ण होऊ शकले. आणि त्या तरुणाच्या बलिदानाची नेहमी आठवण राहावी म्हणून किल्ल्याला जयगड किल्ला असे नाव देण्यात आले.
शिवनेरी किल्ला
शिवनेरी किल्ला हा महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर शहरात 300 मीटर उंच डोंगरावर वसलेला एक प्राचीन किल्ला आहे, जो महाराष्ट्रातील सर्वात प्रसिद्ध किल्ल्यांपैकी एक म्हणून ओळखला जातो. महाराष्ट्रातील हा प्रसिद्ध किल्ला मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे जन्मस्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे. हा किल्ला एका अद्वितीय त्रिकोणी आकारात बांधला गेला होता आणि त्याच्या आत अनेक मशिदी, तलाव आणि एक समाधी होती. 300मीटर उंच डोंगरावर वसलेल्या या किल्ल्याला भेट देण्यासाठी सात दरवाजे ओलांडावे लागतात. त्यावेळी या किल्ल्याची सुरक्षा किती चांगली होती हे या किल्ल्याच्या दरवाजांवरून कळते.
शिवनेरी किल्ल्याचे मुख्य आकर्षण म्हणजे शिवरायांची आई जिजाबाईंसोबत असलेली मूर्ती. शिवनेरी किल्ला चारही बाजूंनी उतारांनी वेढलेला असून हे उतार येथे येणाऱ्या पर्यटकांना आकर्षित करतात.
प्रतापगड किल्ला
प्रतापगड किल्ला, महाराष्ट्रातील प्रमुख किल्ल्यांपैकी एक, सातारा जिल्ह्यातील महाबळेश्वरच्या प्रसिद्ध हिल स्टेशनजवळ असलेला एक डोंगरी किल्ला आहे. हा किल्ला जमिनीपासून सुमारे 3500 फूट उंचीवर आहे. प्रतापगड किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधलेला एक महत्त्वाचा किल्ला आहे जो ऐतिहासिक महत्त्व आणि सभोवतालच्या चित्तथरारक दृश्यांसाठी ओळखला जातो. प्रतापगड किल्ला हे येथील एक प्रमुख पर्यटन स्थळ आहे आणि त्यातील बरीच तटबंदी अजूनही शाबूत आहे. किल्ल्यात चार तलाव आहेत, त्यापैकी बरेचसे पावसाळ्यात वाहतात.
प्रतापगड किल्ला 1656 मध्ये शिवाजीने बांधला. 60 वर्षांपूर्वी स्थापित केलेल्या प्रतापगड किल्ल्यातही त्यांचा पुतळा आहे. किल्ल्यावर असलेले आकर्षक तलाव, मोठे दालन आणि लांब गडद कॉरिडॉर पर्यटकांना भुरळ पाडण्यात कमी पडत नाहीत. प्रतापगड किल्ला हे सर्व इतिहासप्रेमी, पर्यटक आणि निसर्गप्रेमी भेट देणारे ठिकाण आहे.
मुरुड जंजिरा किल्ला
मुरुड जंजिरा किल्ला हा महाराष्ट्रातील मुरुड या किनारी गावातील एका बेटावर वसलेला एक शक्तिशाली किल्ला आहे. असे मानले जाते की मरुड जंजिरा किल्ला सुमारे 350 वर्षे जुना आहे, जो बांधण्यासाठी 22 वर्षे लागली. जंजिरा किल्ल्याची समुद्रकिना-यापासून उंची सुमारे ९० फूट आहे, तर पायाची खोली सुमारे २० फूट आहे. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की मुरुड जंजिरा किल्ला 22 सुरक्षा चौक्यांसह 22 एकर परिसरात पसरलेला आहे. महाराष्ट्रातील हा प्रसिद्ध किल्ला विस्मयकारक आहे आणि मनोरंजक तथ्ये, ऐतिहासिक महत्त्व आणि स्थापत्यकलेसाठी आकर्षणाचे केंद्र आहे.
या प्रसिद्ध जंजिरा किल्ल्याचे सर्वात विलक्षण आकर्षण म्हणजे कलाल बांगडी, चावरी आणि लांडा कासम या किल्ल्यातील तीन मोठ्या तोफा. याशिवाय मुरुड जंजिरा किल्ल्यात दोन महत्त्वाचे दरवाजे आहेत.
पन्हाळा किल्ला
पन्हाळा किल्ला हा महाराष्ट्र राज्यातील कोल्हापूर जवळील सह्याद्री पर्वत रांगेतील एका मार्गावर जमिनीपासून १३१२ फूट उंचीवर असलेला एक प्रसिद्ध आणि ऐतिहासिक किल्ला आहे, ज्याची महाराष्ट्रातील सर्वात प्रसिद्ध किल्ल्यांमध्ये गणना केली जाते. शिलाहार राजघराण्याच्या काळात बांधलेला, पन्हाळा किल्ला भारतातील सर्वात मोठ्या किल्ल्यांमध्ये त्याचे स्थान राखून आहे, तसेच दख्खन प्रदेशातील सर्वात मोठा किल्ला म्हणूनही त्याचे स्थान आहे.
सह्याद्रीच्या हिरवळीच्या कडेला दिसणार्‍या या किल्ल्याला तीन दुहेरी प्रवेशद्वार असून सुमारे ७ किलोमीटरची तटबंदी आहे. हा किल्ला प्राचीन भारतीय वारसा आणि शिवाजी महाराजांच्या भव्य राजवटीचा साक्षीदार आहे, ज्यामुळे इतिहास प्रेमींना भेट देण्यासाठी हा महाराष्ट्रातील सर्वात लोकप्रिय किल्ल्यांपैकी एक बनला आहे.
जमिनीपासून सुमारे 4000 फूट उंचीवर असलेल्या त्याच्या स्थितीमुळे, पन्हाळा किल्ला आजूबाजूच्या पर्वत रांगांचे विहंगम दृश्य देखील देते, जे इतिहास प्रेमी तसेच पर्यटकांसाठी आकर्षणाचे केंद्र आहे.
सिंधुदुर्ग किल्ला
हिंदीतील महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध किल्ल्यांमध्ये समाविष्ट असलेला सिंधुदुर्ग किल्ला हा महाराष्ट्र राज्यातील मालवण येथील समुद्रकिनाऱ्यावर असलेला एक प्राचीन किल्ला आहे जो अरबी समुद्रातील एका बेटावर आहे. महाराष्ट्रातील हा भव्य किल्ला ४८ एकर क्षेत्रफळात पसरलेला असून, समुद्राच्या कोसळणाऱ्या लाटांच्या विरोधात भव्य भिंती उभ्या आहेत. किल्ल्याचा मुख्य दरवाजा बाहेरून कोणी ओळखू शकणार नाही अशा प्रकारे लपलेला आहे.
सिंधुदुर्ग किल्ला हे मराठा दूरदृष्टीचे आणि साधनसंपत्तीचे ठोस उदाहरण आहे. हा पराक्रमी किल्ला केवळ ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण आकर्षण नाही, तर आजूबाजूच्या निसर्गसौंदर्यामुळे ते एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ बनते. बलाढ्य अरबी समुद्राच्या मध्यभागी पसरलेला, हा किल्ला एक मंत्रमुग्ध करणारा देखावा सादर करतो, त्याच्या स्वतःच्या आकर्षणांच्या आधारावर, हा किल्ला दरवर्षी हजारो पर्यटकांना आकर्षित करतो.
कुलाबा किल्ला
अरबी समुद्राच्या पाण्याने वेढलेला, “कोलाबा किल्ला किंवा अलिबाग किल्ला” हे अलिबागमधील एक प्रसिद्ध पर्यटन स्थळ आणि महाराष्ट्रातील एक प्रमुख किल्ला आहे. कुलाबा किल्ला, महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध किल्ल्यांमध्ये समाविष्ट आहे, हा एक 300 वर्ष जुना किल्ला आहे, जो एकेकाळी शिवाजी महाराजांच्या राजवटीत मुख्य नौदल स्टेशन होता. त्यामुळे हा किल्ला राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणूनही घोषित करण्यात आला आहे.
किल्ल्याच्या आतील भिंतींमध्ये ऐतिहासिक कलाकृती आणि प्राणी आणि पक्ष्यांचे कोरीवकाम यासारखे अवशेष आहेत, किल्ल्यात प्राचीन मंदिरे देखील आहेत, जी तुम्हाला कुलाबा किल्ल्याला भेट देताना पाहता येतील. यासोबतच गडाच्या माथ्यावरून अरबी समुद्राचे सुंदर नजारे पाहता येतात, जे पर्यटकांना खूप आकर्षित करतात.
तुंग किल्ला
महाराष्ट्रातील सर्वात आकर्षक आणि प्रसिद्ध किल्ल्यांपैकी एक तुंग किल्ला नयनरम्य दृश्यांसाठी आणि मोहक ट्रेकसाठी ओळखला जातो. हे समुद्रसपाटीपासून 1,075 मीटर उंचीवर वसलेले आहे आणि हिरवेगार आणि सुंदर ट्रोपरियाने वेढलेले आहे. किल्ला शंकूच्या आकाराचा आणि अंडाकृती आहे ज्यामुळे दुरून पाहताना तो अधिक आकर्षक बनतो. जरी बहुतेक ट्रेकर्स तुंग किल्ल्याला भेट देण्यास प्राधान्य देतात, परंतु पर्यटकांना तुंग किल्ल्याला भेट देण्यासाठी भरपूर आहे.
पर्यटक किल्ल्याच्या परिसरात असलेल्या तुंगा देवी आणि गणपती मंदिरांना भेट देऊ शकतात. या सर्वांशिवाय तुंग किल्ल्याच्या माथ्यावरून पर्यटकांना पवना तलाव, तिकोना आणि विसापूर किल्ल्याची मनमोहक दृश्ये अनुभवता येतात.
जर तुम्ही महाराष्ट्रात भेट देण्यासारखी काही ठिकाणे शोधत असाल ज्यामुळे तुमच्या डोळ्यांना आनंद होईलच पण तुमचे मनही शांत होईल, तर तुंग किल्ला हा एक उत्तम पर्याय असू शकतो.
तिकोना किल्ला
लवासापासून सुमारे 60 किलोमीटर अंतरावर समुद्रसपाटीपासून 3,500 फूट उंचीवर असलेला तिकोना किल्ला हा महाराष्ट्रातील सर्वात आकर्षक किल्ल्यांपैकी एक आहे, जो किल्ले त्याच्या सुंदर दृश्यांसाठी आणि ट्रेकिंगसारख्या साहसी क्रियाकलापांसाठी प्रसिद्ध आहे. डोंगराच्या माथ्यावर वसलेला हा किल्ला ट्रेकर्ससाठी आकर्षणाचा केंद्र बनला आहे.
तिकोना किल्ल्याला भेट देताना किंवा ट्रेकिंग करताना तुम्ही तलाव, सातवाहन लेणी आणि प्रसिद्ध त्र्यंबकेश्वर महादेवालाही भेट देऊ शकता. या सर्वांशिवाय वितनगड किल्ला म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या किल्ल्याला मराठे काळापासून खूप मोठे ऐतिहासिक महत्त्व आहे, म्हणूनच हा किल्ला दरवर्षी हजारो पर्यटक, ट्रेकर्स आणि इतिहासप्रेमींना आकर्षित करतो.